مشخصات:
اسم علمی گیاه نگونسار Cyclamen persicum
از خانواده Primulaceae
این جنس دارای ۱۵ گونه مختلف از گیاهان غده دار است که به صورت وحشی در کشورها و جزایر مدیترانه ای یافت می شود. گونه موردنظر ما، بومی کشورهای شرقی مدیترانه ای و ایران است. ارتفاع آن به ۱۵ تا ۲۵ سانتی متر می رسد. گلهای آن معمولا در اوایل بهار ظاره می شوند. سیکلامن برگهای کروی، قلمی شک و سبز تیره دارد. در بعضی واریته ها لکه های نقره‌‌ای رنگ روی برگها به چشم می خورد. گلهای معطری به طول ۵/۲ تا ۳ سانتی متر و به رنگ صورتی، قرمز، ارغوانی و سفید دارد.
سیکلامن گیاهی علفی دائمی است که بخش پایینی ساقه (هیپوکوتیل) آن در نزدیکی سطح خاک قطور شده و تشکیل ژوخه (غده) میدهد. برگها به طور مستقیم از این ژوخه بیرون می‌آیند. ژوخه ممکن است تخم‌مرغی شکل با پهن و گرد باشد.از نظر گیاهشناسی این گیاه تک لپه‌ای کاذب است و تنها یک لپه در رویان آن توسعه می‌یابد.
سیکلامن یک محصول مهم گلخانه‌ای است که در فصل زمستان به بازار عرضه میشود. نگهداری آن در منازل نیازمند مراقبت بیشتری است.
گلدهی: این گیاه در زمستان گل میدهد. اگر بذر را اواخر تابستان امسال کشت کنید زمستان سال بعد گل میدهد. (۱۴ تا ۱۶ ماه بعد از کشت بذر گلدهی اتفاق می‌افتد) البته روشهای نوین دوره رشد را میتوانند به ۸ ماه کاهش بدهند.
توجه پزشکی: هیچ قسمتی از گیاه خوراکی نیست و خوردن آن موجب مسمومیت میشود.
نیازها و مراقبت: به طور کلی سیکلامن به هوای خنک و مرطوب نیاز دارد. دمای شبانه مورد نیاز این گیاه معمولا حدود ۱۰ تا ۱۵ درجه است. (برای همین وقتی به منزل منتقل میشود و دمای شبانه در منازل در زمستان معمولا بالای ۲۰ درجه است و لذا گیاه دچار مشکل میشود. برای همین در منزل باید در محلی قرار داد که دمای شبانه گرم نبوده و سرد هم نباشد) دما هیچگاه نباید بالای ۲۵ درجه باشد.
دمای بالا و کوددهی زیاد منجر به عدم گلدهی میشود. دمای خیلی کم و کود دهی کم نیز منجر به گیاهی نمو نیافته با دم‌گلهای طویل میشود.
نور: از فروردین تا مهر ماه باید با ایجاد سایه از شدت نور کاسته شود و پس از آن نیز در معرض نور خیلی شدید قرار نگیرد.
تهویه هوا: تهویه هوا برای این گیاه ضروری است چون از هوای خفه بیزار است. برای همین در گلخانه‌های تولیدی معمولا زیر گلدان سیکلامن یک گلدان خالی را به صورت معکوس به عنوان پایه قرار میدهند تا گیاه در ارتفاع بیشتری قرار بگیرد و گلدانها را طوری میچینند که برگهای گیاهان به هم دیگر برخورد نکند و بین دو گلدان فضای کافی برای گردش هوا وجود داشته باشد.
آبیاری: آبیاری متوالی مفید است ولی آب نباید ته گلدان و پای گیاه انباشته شود که منجر به پوسیدگی میشود. از آبهای آهکی نباید استفاده شود چون باعث ایجاد لکه‌های سفید روی برگها میشود که منجر به زخمی و خراب شدن برگها میشود.
pH: بین ۵ تا ۶ برای این گیاه مناسب است.
کود: کود مورد نیاز گیاه نگونسار را میتوان به میزان ۳ گرم در لیتر ، هر هفته یکبار در تابستان و دو هفته یکبار در زمستان مورداستفاده قرار داد.
خاک: مخلوطی از خاک برگ و ماسه برای رشد این گیاه مناسب است. ترکیب ۲ تا ۳ قسمت خاک معمولی و خاک برگ همراه یک قسمت ماسه و یک قسمت کود حیوانی پوسیده. امروزه از ترکیب پیت ماس + کوکوپیت + پرلیت استفاده میشود باید بسیار سبک باشد و از تهویه خوبی برخوردار باشد تا از پوسیدگی ژوخه جلوگیری شود.
ازدیاد: افزایش این گیاه بیشتر با کشت بذر در اواخر مرداد و شهریور انجام میشود. همچنین با تقسیم بخش ژوخه‌ای قابل تکثیر است. درصد جوانه‌زنی بذرها کم است. و بذرهایی با سن کمتر از یکسال بهتر هستند. (در ظروف در بسته در دمای ۳ درجه تا دو سال میتوان بذرها را نگهداری کرد). بذرها سیاه رنگ و به نسبت درشت هستند و در فاصله ۱ تا ۲ سانتی‌متری کشت میشوند. در بستری از ترکیب ماسه پیت خاکبرگ پوسیده و خاک معمولی با نسبتهای مساوی.
در دمای ۱۸ تا ۲۰ درجه و رطوبت نسبی ۱۰۰درصد و در تاریکی بذرها پس از ۳ تا ۴ هفته جوانه میزنند. خیساندن بذرها قبل از کاشت مفید است. پس از جوانه زنی نشاءها به محیط روشن با رطوبت نسبی ۷۰درصد منتقل میشوند. پس از ۲ یا ۳ برگی شدن نشاءها آنها را به گلدانهای کوچک با ترکیب خاکی سبک منتقل میکنند. از این مرحله تغذیه با کود کامل هر دو یا سه هفته یکبار باید انجام شود. و به تدریج با بزرگتر شدن گیاه به مرور به گلدانهای بزرگتر منتقل میکنند.
در اواخر بهار گیاهان باید به اندازه کافی بزرگ شده‌باشند تا در گلدان نهایی (مثلا با دهانه ۱۹ یا ۲۰ سانتیمتر) کاشته شوند.
در اواخر آبان سال گلدانها را به گلخانه‌ای انتقال میدهند که دمای آن بالای ۱۶ درجه نشود. تا گلدهی آغاز شود.
در کشت این گیاه باید توجه کرد که برآمدگی انتهای ساقه (ژوخه) در سطح خاک قرار گیرد چون کاشت عمیق آن موجب پوسیدگی میشود.
خلاصه مراحل کاشت:
مرداد سال یک » کاشت بذر و نگهداری تا مرحله دو و سه برگی شدن » اواخر بهار سال دو » انتقال به گلدان اصلی و رسیدگیها » اواخر آبان سال دو» دمای گلخانه کمتر از ۱۶ درجه » زمستان سال دو تا بهار سال سه » گلدهی
نکته: در زمستان میزان کوددهی کاهش می‌یابد ولی گیاه نباید از مواد غذایی محروم باشد.
پس از گلدهی: سیکلامن را پس از یک دوره خفتگی (شرایط گرم و خشک) که پس از سپری شدن دوره گل اعمال میشود (یعنی وقتی گلها تمام شد گیاه را در محیط گرم قرار داده و کمتر آبیاری میکنند) میتوان گیاه را برای گلدهی دوم نگهداری کرد. اما از مرغوبیت گلها کاسته خواهدشد. بنابراین از نظر اقتصادی نگهداری آن بیش از یک دوره مقرون به صرفه نیست.
در افزایش با تقسیم ژوخه، هر قسمت باید یک یا دو برگ داشته باشد. سپس قلمه‌ها در ماسه کشت میشوند اگر این عمل در دی ماه انجام شود طول مدت گلدهی از ۱۶ ماه به ۱۲ ماه کاهش می‌یابد.
مشکلات رایج:
- ریزش برگها: نشانه کم آبی یا خشک بودن محیط گیاه است. که باید رطوبت هوا را بالا برده و آبیاری به اندازه کافی باشد.
- ریزش جوانه گل: ناشی از دمای بالا، نور کم، آب کم یا کود بیش از حد است.
- تاخیر در گلدهی: ناشی از دمای بالا یا پایین، نور ناکافی، تغییرات میزان مواد غذایی، بزرگی بیش از حد گلدان و تفاوتهای ژنتیکی است.
- گلهای خیلی کوچک: ناشی از دمای بالا، کود زیاد، یا ژنتیک است.
- پژمردگی و نرمی گیاه: ناشی از خشکی، مقادیر زیاد نمک در خاک یا آب، دماهای بسیار بالا، نور کم یا بیماری های گیاهی است.
- رنگ پریدگی یا زردی برگها: ناشی از کمبود موادغذایی، pH بالا، شدت نور زیاد، خشکی خاک یا بیماریهای گیاهی است.
- طویل شدن دم برگها: ناشی از نور ناکافی است.
آفات و بیماریها:
این گیاه به کنه سیکلامن، تریپس، نماتد ریشه، قهوه‌ای شدن ژوخه و … حساس است.
